МИЛЛАТИМИЗ КЎЗГУСИ

Ҳар бир миллатнинг тили - унинг кўзгуси, инсон забони эса хулқ-атворининг безаги ҳисобланади. Яхши сўз ҳам, ёмон сўз ҳам бир тилдан жаранглайди ҳамда биргина  сўз билан инсонга таскин бериш мумкин ёки дилини ранжитиш турган гап. Балки бизнинг тилимиз шишадан ясалган бўлганида уни қанчалар авайлаб ишлатган бўлар эдик. Инсон учун ёқимли сўз ҳам, нохуш гаплар ҳам бир тилдан жаранглайди.

Илк маротаба эшитса қувонадиган, хотирасидан ўчирса ҳам кетмайдиган она тилида янграган ёки она тилида етказилган қатор сўзлар инсонга ҳузур бағишлайди. Ота-она учун фарзандининг илк маротаба «ойи» ёки «дада» дейиши, янги туғилган гўдак учун онасининг тилидан  янграган меҳр тўла  алласи, устоз учун шогирдининг «устозим» дея эҳтиром кўрсатиши, набирасини кутаётган кекса отахон-онахонларимизнинг қачон набирамиз «бобожон», «бувижон» деб бағримизга югуриб келаркан, дея ҳам интизорлик ҳам ифтихор билан кутишлари тилидан сўз эмас балки бол томаётгандай кутишади. Бундан ташқари қатор-қатор айтса ҳисоблаб тугатиб бўлмайдиган сеҳрли сўзларимиз мавжуд. Бундай дилда хуш ёқадиган сўзларни эшитиш-бахтнинг бир бўлаги деб ҳисобласак муболаға бўлмайди.

Нафақат бу сўзларни балки бетакрор бошқа сўзларни ҳамма тилда тинглашимиз ёхуд  сўзлашимиз мумкин. Аммо бошқа тиллардан  ўзининг она тилида эшитиш фарқли ўлароқ инсонга бошқача бир туйғу, ифтихор ва нафислик насб этади.

Биз ўзимизнинг фикримизни тилимиз  орқали тушунтирамиз, кўрсатамиз ҳамда белгилаймиз. Бизнинг фахрланиб сўзлашга айтадиган нарсаларимиз қанчалик кўп, бой экан, тилимиз ҳам шунчалик бойдир. Она тилимиз қанчалик бой экан эл ҳам, миллат ҳам шунчалик бой ҳисобланади.

Ўзимнинг бўлажак касбимдан келиб чиқиб айтишим мумкин-ки, ҳар бир тилнинг ўзига  яраша, шунингдек бизнинг ўзбек тилимизнинг  ҳам ўзига яраша хусусиятлари, сўзларининг маънолари бор. Келажакда  таржимонлик соҳасини танлаб, аввало, мен касбимдан ташқари ўзимизнинг она тилимизни чуқурроқ ўргандим дея оламан. Чунки кечалари билан бирор ҳикоя ёки асарни таржима қилишга қанчалик уринмай, у тилдан бу тилга  ёхуд бу тилдан у тилга соф она тилидек бекам-у кўст мукаммал таржима қилиш, уни (тингловчига) кузатувчига бир маромда она тилидаги каби соф  ҳолатда  етказиш мушкул эканлигига яна бир карра  амин бўлдим.

 Илк маротаба эса чет элдан келган сайёҳларга жаннатмакон Ўзбекистонимизнинг шонли ва буюк ўтмишини, унинг бетакрор ва гўзал урф-одатларини, таърифласа таърифига сўз етмайдиган, кўрса кўзи  тўймайдиган ҳамда кўзни қувнатадиган тарихий обидаларини ажнабийлар тилида таърифлаш вақтида она тилимизнинг нақадар бой ва бетакрор эканлигига  шубҳам қолмаган эди. Бошқа тилдан она тилимизда таништириш фақли ўлароқ, руҳият бахш эта олади. Қандай қилиб дейсизми?

Мисол қилиб урф-одатларимизни оладиган бўлсак, у ҳақда ўзбек тилида гапирар эканмиз, ўзимизни ўша анъана иштирокчисидек ҳис этамиз.  Оилада  янги фарзанд дунёга келганда, уйига илк маротаба ота-онаси билан ташриф буюрганда, «ҳаёти,тили ширин бўлсин» деб устидан сочилган ширинликлар, болаларнинг қий-чуви билан  талашиб терилган қанд-қурслар, отанинг фарзандининг, жигаргўшасининг қулоғига айтадиган азони, бешикка белашда чақалоққа айтилган «отасига ўхшаган ҳалол, ватан корига ярайдиган, мартабаси улуғ фарзанд бўлсин» дея яхши ниятлар қиладиган момоларимизни ва қатор-қатор гўзал маросимларни қандай кўз олдимизга келтир-маслигимиз мумкин? Буни ҳам ғурур, ҳам фахр билан ўзбек тилида, ўзбек иборалари, мақоллари, ривоятларидан фойдаланиб айтиш қандай яхши-а?!

Доно халқимиз  «тил билган - эл билади» деган. Албатта кўп тил билган яхши, аммо  ҳозирги кунда «тилни бир-бирига улаб» гапирувчилар ҳам йўқ эмас. Бир тилни  бошқа тилга қўшиб гапириш иккита ёки ундан ортиқ тилни мукаммал билишни белгилаб бермайди, ёки сўзлаётган тилга нисбатан ҳурматсизлик ҳисобланади. Бошқа тилларда сўзлаша олса  ўзи учун яхши, лекин тилга нисбатан ҳурмат ҳар доим бўлиши лозим. Хоҳ у она тили бўлсин, хоҳ бошқа тил. Четдан кузатган одам бу тил «камбағал» тил деб ўйлаши муқаррар. Асосий сабаби  эса бошқа тилда қўлланилаётган сўзни бу тилда  йўқ экан деб ўйлаётганидир. Наҳот биз шундай деб ўйлашларига қараб турсак?! Ахир дунё бўйича энг кўп сўзни ишлатган аллома  бобокалонимиз Алишер Навоий эмасми? У кишига «хўп ва кўп ёзган» дея таъриф берган устоз бизнинг аждодларимиз сафига кирмайдими? Наҳот биз уларнинг давомчилари бўла олмасак?

Буларнинг барча-барчаси ўзимизнинг қўлимизда. Она тилимизда эҳтиром - юртимизга, ўзлигимизга бўлган ҳурматдан далолатдир. Ватанимизни янада юксалтириш, унинг байроғини янада кўкларга кўтариш учун ўзбек тилимизни ҳурмат қилайлик, уни кенг ёйишга ҳиссамизни қўшайлик.

Ўзбек тилига давлат тили мақоми берилганининг 31 йиллиги ҳамда она тилимиз - ўзбек тилининг юксалишига йиллар ошиб бораётгани муносабати билан барча юртдошларимизни муборакбод этаман.


Мунаввара ОБЛОҚУЛОВА,

Самарқанд Давлат Чет тиллар институтининг Роман-Герман факультетини инглиз филологияси йўналиши, 216-гуруҳ талабаси.