БУЮК АДИБНИНГ ФОЖИАСИ

Граф Лев Николаевич Толстойнинг умри поёнида фожиа рўй берган эди. Бу можаро ва кулфатлар сабабчиси хотини эди. Ваҳоланки, Толстой жаҳон адабиётига «Уруш ва тинчлик», «Анна  Каренина» каби  мумтоз асарлари билан кириб келган тирик классик адиб эди. Солномаларда қайд этилишича, ўша пайтдаёқ энг кўп ўқиладиган      китоблар ёзувчи Лев Николаевич Толстой асарлари эди.

Умрининг сўнгги йигирма йили (1890-1910)да унинг мухлислари қарийб ҳар куни тирик классикни зиёрат қилиш учун дунёнинг турли минтақаларидан келишарди. Уни бир кўришга, овозини эшитишга, қўлларини тавоф қилишга интилишарди. Унинг  оғзидан чиққан ҳар бир сўзни мухлислари гўё илоҳий ваҳий деб ёзиб олишарди.

Биз сизга айтмоқчи бўлган асосий гап бошқа ёқда. Толстой ўзига муносиб, дилбар аёлга уйланади. Улар шу қадар бахтли ҳаёт кечиришар эдики, биргаликда тиз чўкишиб, бахтли турмушлари, фароғатли кунларининг узоқ, бардавом бўлишини Аллоҳ таолодан сўрашарди. Адиблик шуҳрати, мол-дунё, эътибор ва эътироф ўзининг олий чўққисини забт этган эди. Болалар, уларнинг тарбияси, эмин-эркин хизматкорлар, мамлакат миқёсидаги ташрифлар, ҳамма-ҳаммаси рисоладагидек эди. Таассуфки, Толстойнинг хотини табиатан рашкчи эди. У деҳқон аёллари кийимида Толстойнинг ҳар бир қадамини кузатишдан чарчамасди. Кексайган сари у эрини, ҳатто ўз фарзандларидан ҳам қизғанарди. Тарихда ёзилишича, ана шундай телбавор жазавалардан бирида қўлига қурол олиб, қизининг девордаги суратига қарата ўқ узган. У додлаб полга ўзини урар, хонани бошига кўтариб бақирар, ўз жонига суиқасд қилишгача уринарди.

Бундан ташқари, аёл табиатида очкўзлик, молпарастлик хуружи ҳам кучаярди. Гўзал ва фозила бўлган бу аёл эндиликда ўз дилбарлигини йўқотган, бир умр беҳаловат дардга йўлиққан кимса эди.

Хўш, Толстой бунга қандай қараган? Албатта, графинянинг хонадондаги барча мебел-столларни ағдар-тўнтар қилиб, синдириб ташлаганини таъна қилмоқчи эмасмиз. Бироқ Лев Николаевичнинг тутган йўли хотининикидан ҳам ўтиб тушган, десак муболаға бўлмайди. У кундалик тутиб, саҳифаларида хотинининг қилмишларини фош этиб ташлайди. Хотини кундаликни топиб олиб, ўзига «бағишланган» саҳифаларини йиртиб, ёқиб юборади. Ҳатто, қасдма-қасдига «Кимнинг айби?» номли роман ёзиб, эрини адолатсиз, зўравон, ўзини эса рўшнолик кўрмаган муштипар аёл қиёфасида тасвирлайди.

Яна бир манбада ёзилишича, Толстой шуҳрат чўққисига етишгач, аста-секин унинг табиатида ҳаётида дарвешона мо-йиллик кучайиб борган.  У бутун мол-мулкини хизматкорларига, қашшоқларга бўлиб берган. Фақирона турмуш тарзига ўтган. Далада ўзи ишлаб, ўтин ёрган, пичан йиққан, кийим-кечак, пойабзалларни ўзи тикиб-ямаган. Ёғоч идишида овқатланиб, идишини ўзи ювган. Бир сўз билан айтганда, ҳатто ўз душманларига ҳам илтифотли бўлишга интилмаган. Ишнинг бу тарзда давом этиши графиня          Толстаянинг табиатига мутлақо зид эди. Шу тариқа ўртада қарийб ярим аср можаро ва фожиалар ривожланиб борган.

Эри билан муттасил ўчакишиб яшаган хотин охир-оқибат нимага эришди?

Толстой бу чидаб бўлмас оилавий кулфатлардан қутилиш учун 82 ёшида юпун бир ҳолатда 1910 йилнинг қорли октябрида номаълум томонга қочиб кетишга мажбур бўлди. Орадан ўн бир кун ўтгач, кичик темир йўл станциясида шамоллашдан вафот этади. Ўлими олдидаги васиятида жасадини кўргани келган хотинини ҳузурига киритмасликни қатъий илтимос қилган.

Хотини умри охирида қизларига «Мен чиндан ҳам тентак эканман, отангизни ўлимига мен сабабчиман», дея иқрор бўлди. Қизлари буни билишса-да, лом-мим дейишмайди. Чунки энди жудаям кеч, ғишт қолипдан кўчган эди.

Биз бу ўринда асосий айбдор ким эканини муҳокама қилишдан йироқмиз. Аммо  масаланинг кишини ўйлантирадиган томони шундаки, графиня Толстая хонимга  ҳаётда нима етишмасди? Ахир, бу қадар фожиа ва кулфатлар содир бўлмаслиги мумкин эди-ку!

Интернет материаллари

 асосида тайёрланди.