ЗАРАРКУНАНДАГА ҚАРШИ КУРАШИШНИ КЕЧИКТИРИБ БЎЛМАЙДИ

Картошкадан юқори ва сифатли ҳосил олишнинг асосий чораларидан бири уни зараркунанда ва касалликлардан ҳимоя қилишдир. Картошканинг энг хавфли зараркунандаси - картошка куяси  ҳисобланади. У картошкадан ташқари помидор, бақлажон, ёввойи итузум, тамаки ва бошқа итузумдошлар оиласига кирувчи ўсимликларни ҳам зарарлайди.
Картошка куясининг ватани Жанубий ва Марказий Америка ҳисобланиб, юртимизда биринчи марта 2009 йилда Хоразм вилояти Шовот туманида аниқланган. Ҳозирда бу зараркунанда республикамизнинг барча ҳудудларига тарқалиб, картошкачиликка катта хавф туғдирмоқда. Зараркунанда   22-26 даража ҳароратда ва  70-80 фоиз нисбий намликда яхши ривожланади. Етук қуртлик ёки ғумбаклик ҳолида қишлайди.
Зараркунанда капалаклари бир-икки дона уруғни картошка баргларига, очилиб қолган туганакларига, агар тупроқ билан картошка кўмилган бўлса, тупроққа ҳам қўяди.
Тухумдан чиққан қуртлар картошка барги ва туганакнинг ичига кириб олиб озиқланади. Улар битта картошкада 15 тагача бўлади. Айниқса, эртаги картошка ўрнига такрорий картошка экилса, ўсимлик кучли зарарланиши мумкин.
Картошка куяси ҳосилни омборхоналарда сақлаш жараёнида ҳам тўхтовсиз ривожланиб, тухум қўяди. Шу боис бундай омборхоналар унинг асосий тарқалиш ўчоқларидан бири ҳисобланади. Омборхонада сақланаётган картошка 25-80, баъзан 100 фоизгача  зарарланиши кузатилган.
Куянинг урғочи капалаклари жуфтлашиб, урчигач, бир кундан сўнг дастлабки тухумларини қўйишни бошлайди. Улар ҳаёти давомида 150-200 донагача тухум қўяди. Кундузи баргнинг орқа томонига жойлашиб, тинч ҳолатда бўлади. Картошкани (3-5°)да сақлаш зарур бўлади.
Тупроқ ва иқлим шароитларини ҳисобга олиб, картошка куясига чидамли нав ва дурагайларни экиш, уларни илмий асосда жойлаштириш, алмашлаб экишни тўғри ташкил этиш, кузги шудгорни ўз вақтида ва сифатли ўтказиш, мавсум охирида ўсимлик қолдиқларини кўмиш керак.
Картошка куясини аниқлаш ва унга қарши курашишда махсус феромон тутқичлардан фойдаланиш яхши натижа бермоқда. Бунда феромон тутқич сувли идиш ўртасига махсус қурилмаларда жойлаштирилади. Сувнинг ёпишқоқлигини ошириш учун идишдаги сувга озгина суюқ совун солинади. Бундай феромон тутқичларни гектарига 15-20 тадан ўрнатиш тавсия этилади.
Картошка куяси, колорода қўнғизи ва бошқа зараркунандаларга қарши курашишда 20 фоизли Кореген, 15 фоизли Замектин гектарига  0,12-0,15 литр,  40 фоизли БИ-58 (янги) гектарига 1,5-2,0 литр, 30 фоизли Импалла гектарига 0,15 литр, 10 фоизли Корал гектарига 0,2-0,4 литр миқдорида ишлатилади. Ушбу инсектицидларни ўз вақтида қўллаш юқори самара беради.
Кимёвий ҳимоя воситалари билан 15-20 кун оралатиб, 3-4 марта ишлов бериш яхши самара беради. Такрорий ишловлар ўтказилганда препаратлар алмаштириб ишлатилса, тадбирнинг самараси юқори бўлади.
Уруғликка мўлжалланган картошка кузда инсектицидлар билан дориланиб сақланади. Селест топ (0,05 фоизли), децис (0,1 фоизли) ва циперметрин (0,03 фоизлик) препаратлари қўшилган сувли эритмада картошка "чўмилтириб" олиниб, сўнгра қуритиб, сақлаб қўйилса, картошка куясининг "уйи куяди".

Ғ.ЖУМАЕВ,

Ж.ҚАҲҲОРОВ,

З.АБДУҒАФФОРОВ,

Ю.ОМОНОВ,

туман ўсимликлар карантини ва ҳимояси 

бўлими агроном инспекторлари.