ҒАНИМЛАР

Ёз фасли. Осмон ғуборсиз, қуёш нурларини ҳар томонга бир хил сочмоқда. Ёқимли шабада дарахт япроқларни  сеҳрли титратарди. Анҳор ёнидаги иссиқ қумда ётган иштонсиз болалар кўчада келаётган миршабни кўриши билан ўзларини сувга отишди. Миршаб оҳиста юриб, болалар ёнига келди ва Раимқулнинг уйини сўради. Болалар ҳадиксираб жавоб қилишди. Миршаб Раимқулнинг уйига кириб келди. Ҳовлининг соя-салқин жойида тўрт товуқ ва бир хўроз бағрини тупроққа бериб ётар, кечаси билан акиллаб чиққан   ит ҳам ҳозиргина пинакка кетган эди, фақат Раимқулгина тиним билмасдан ишларди. У ишга шунчалик берилиб кетган эдики, ҳатто миршаб ёнига келиб қолганини ҳам сезмай қолди.  Буғдой совираётиб бирдан кўзи миршабга тушиб қолди. Миршабни кўрди-ю жойида ҳайкалдай қотди. 
- Ассалому алайкум,  Раимқул ака! Кучук боғлиқми?
Раимқул миршабдан кўз узмай қўлидаги тоғорани ерга қўйди ва секингина:
- Ассалому...- деб қўл узатди.
- Ҳорманг ака, чарчаш йўқми?
- Йўқ.
- Саратоннинг сариқ кунида ҳам тинмай меҳнат қилаяпcиз. Буғдой ҳам хирмон бўлиб кетгандир.
Миршаб Раимқулни нозик еридан "чақди".
- Ана қаранг, кучугингиз мазза қилиб ухлаяпти, сиз эса… итда тиним бор, сизда тиним йўқ. Одам тушда ҳам озгина дам олиши керак-да, акажон.
Миршабнинг "меҳрибончилигига"  Раимқул эътибор ҳам бермади. Унинг фикри хаёли мутлақо бошқа жойда эди. Миршаб ўзини таништирди.
- Мен ички ишлар бўлимидан келдим. Фамилиям Ўроқов, ким янги паспорт олган, ким олмаганлигини текшириб юрибман. Янги паспорт олганмисизлар, ишқилиб?
- Йўқ.
- Яхши, ундай бўлса ўзингизнинг ва хотинингизнинг паспортини олиб чиқинг. Мен эски паспортларни йиғиб кетаман.
Раимқул хотинини чақирди ва миршабнинг муддаосини айтди. Эр-хотин қўрқа-писа уйга киришди. Қаердадир чанг босиб ётган паспортни қидирдилар. Икковининг ҳам эс-ҳуши ҳамон ертўлада эди. "Эй худо!", миршаб ертўлани кўриб қолмасин. Улар уйдан чиққунча, миршаб ҳамма жойни кўздан кечириб чиқди. Етиб келган маълумотга кўра, ертўлани қидириб топди. Чуқурликда кўриниб турган эшикка бир неча зина орқали борди. Зиналардан тушиб ертўлага кирмоқчи бўлди ва эшикни тортди. Эшикда эса катта қулф осиғлик турарди. Миршаб Раимқулни чақирди.
- Ҳа, - дея жавоб қилди ва миршабнинг ёнига югуриб келди. Қўрқувдан унинг оёқ-қўллари қалтирар эди
- Қани, ертўлани  оч-чи, ичида нима бор экан? Намунча отнинг калласидай қулфни осиб қўйибсан? Тилло-пиллонг борми?
Раимқулнинг тили калимага  келмасди. Саросимага тушиб қолди. Очай деса калит йўқ, очмай деса тепасида...
- Тезроқ бўл! - дея дўқ қилди. - Сени кутишга вақтим йўқ!
- Очишга-ку очардим, лекин калити йўқ-да, - деб тўғрисини айтди-қўйди.
- Калит қаерда?
- Йўқолган, - деб Раимқул ёлғон сўзлади. Унинг бу сўзига миршаб ҳам ишонмай деди:
- Қанчадан қанча магазинларни ўғри уриб кетаяпти. Шулар эшикни калит билан очмайди, албатта. Биз ҳам калит йўқолган бўлса, эшикни бошқа нарса билан очамиз. Хўроз қичқирмаса ҳам тонг отади.
Миршаб эски паспортни ҳам унутиб қўчага томон кетди. Қишлоққа бир зум ваҳимали сигнал билан машинада миршаблар етиб келишди. Ҳозиргина шу ердан кетган миршаб уч-тўрт миршабни бошлаб кирди. Раимқул "калит   менда эмас",  демасдан нуқул "Калит йўқолган" деб жавоб қиларди. Улар Раимқулни кўп қистамади. Эшикни лўм билан очдилар. Ертўла қоп-қоронғу эди. Юзлари япалоқдан келган миршаб чўнтагидан замонавий ёндиргични чиқарди. Электр чироғи қўринди. Демак қаердадир чироқнинг тугмачаси ҳам бор. Қидириб тугмачани ҳам топдилар. Ертўлада буғдой бор эди. Миршаблар қопдаги буғдойни санай бошладилар. Бир, икки, уч... Ертўладан эллик қоп буғдой чиқди.
- Ҳа,- деди миршаб.- Бир балоси бўлмаса, шудгорда қуйруқ на қилур. Сиз ертўлага бекорга отнинг калласидай қулф осиб қўймагансиз-да. 
Қорни қопдай, мўйлови шопдай  миршаб тиржайиб кириб  келди ва тезда Раимқулнинг қўлига кишан солиб, деди: "Қани, машинага чиқинг!".
Миршабларнинг иккитаси ертўлада "соқчилик"ка қолди. Учинчи миршаб Раимқулни олиб кетди. Раимқулнинг хотини чирқиллаганча қолаверди. Бироқ эри билан худди келишиб қўйгандай буғдой ҳақида бир оғиз гапирмади. Лекин эр ҳам, хотин ҳам буғдой бизники эмас, дейишга ҳақли эди. Эллик қоп буғдойнинг беш қопи Раимқулники, у бу йил томорқасининг ерига буғдой сепган эди. Миршаблар буғдойни олиб кетаётганда Ҳидоят "беш қопи бизники" демоқчи бўлди. "Қолгани кимники", деган саволга жавоб беришни ўйлаб дардини ичига ютди. У ўзининг буғдо-йига ачинди. Пешона тери билан  йиққан буғдойидан кимнингдир касофати билан айрилиб қолди. Айниқса, эрининг  емаган сомсага пул тўлашига Ҳидоятнинг алами келарди. 
Шу кеча у киприк қоқмади. Эрини, бола-чақасини ўйлади: "Унаштириб қўйган қизим нима бўлади?!" Эрим қамалиб кетса, қизимнинг тўйи тўхтаб турадими? Ёки... ўзим қандай узатаман? Қиз бола уйдан чиқиб кетаётганида ота оёғига бош уради, қизим кимга..."
Ҳидоят эртаси куни эрталаб йўлга чиқди. Ҳамидулла Ҳамроев уйига кириб кетганда, офтоб аллақачон ёйила бошлаган эди. Ҳидоят эшикдан кириши билан кўзига ёш олди.
- Ҳа келин, тинчликми? Нима бўлди?-деб сўради Ҳамидулла Ҳамроев. Ҳидоят бўлиб ўтган нохуш хабарни энтикиб-энтикиб сўзлаганда Ҳамидулла Ҳамроев ҳолсизланиб қолди ва отдан тушса ҳам, эгардан тушмай жавоб қилди:
- Хафа бўлманг,  келин. Сиз бемалол   уйга бораверинг. Мелисаларни ўзим тинчитаман. Пул бўлса чангалда шўрва,-деб Ҳидоятни қўйнини пуч ёнғоққа тўлдирди-да, жўнатиб юборди. Раим-қулни ҳар куни сўроқ қилишарди. Кундузи эмас, ярим кечаси уйқусини бузиб олиб кетишарди. Ҳар куни бир хил   савол.
- Буғдой   кимники?
- Меники.
- Шунча буғдойни қаердан олдингиз?
- Ўзим экканман.
- Қачон?
- Баҳорда.
- Қаерга?
- Томорқага.
- Томорқангиз қанча?
- Анча бор.
- Неча сутих?
- Йигирма беш.
- Шунча ердан қанча ҳосил олдингиз?
- Анча олдим.
- Ҳар ҳолда эллик қоп бўлмаса керак?
Раимқул сукут сақлаб қолди. Уни яна ҳибсхонага   келтириб ташлашди. У ҳибсхонада   ётиб  ўйлади. "Ертўладаги буғдойни мелиса қаердан билди?". Қўни-қўшнилардан кўнглим тўқ. Ҳовли олма, қўшни ол, деб бекорга айтишмаган. Қандай яхши қўшниларим бор. У   дунёда одамнинг қанақалигини қўшнисидан сўрар экан. Агар мендан қўшниларни сўраса, нақд   "жаннати" деб жавоб қилардим. Унда мени ким сотади? Мени кучугим бор ёки йўқлигини, айниқса боғлиқ ёки бўш юришини қаердан била қолди?". Мелисанинг шумлигини қара? "Эски паспортларни йиғиб юрибман эмиш. Йиғиб юрган бўлса нега олиб қолмади. Паспортлар қолиб ҳам кетди-ку. Паспорт баҳона... Майли, мен рози. Қанча қийнаса қийнасин. Қамалиб кетсам ҳам мингдан-минг розиман. Фақат ўз жигаримни сотмайман. Агар уни қамашса, обрўйи тутдай тўкилади. Мен колхозчи бўлсам. Бир йил, икки йил ўтади-кетади. Шунинг учун ҳамма айбни мен ўз бўйнимга оламан. Қамалган такдирда ҳам мени қут-қариб олади. У кишининг осмондаги ойни олишга ҳам қурби етади. Косов узун бўлса, қўлинг куймас. Бироқ иш судгача бормайди. Мени яқин кунда чи-         қариб олади. "Раимқулнинг уйидаги буғдой уники эмас", дейди. Буғдой меники. Оларингни, мендан олда, Раимқулни қўйиб юбор" деса мени чиқаради.
Миршаб ҳам терговчи ҳам Раимқул ўйлаганчалик диёнатсиз эмас. Тўқайга ўт кетса, ҳўлу-қуруқ баробар ёнади. Миршаблар ҳақида гап кетса, барча бирдай фикрда. Кўринишидан гўзал кўринган қиз хунук ишга, аниқроғи ўғирликка қўл уради. Суқсурдай йигиг арзимаган нарса учун қўлини қонга белайди. Инсон қиёфасида юрган баъзи бир кимсалар эса гуноҳини бўйнига олмай, кўзини "лўқ" қилиб тураверса, миршаб албатта уларнинг пешонасини силабгина қўймайди-ку.
Раимқул уларнинг чаппаси, қилмаган ишни қилдим деб тўнини тескари ки-йиб олган. Беш бармоқ бирдай эмас.
Ҳидоят ҳар куни Раимқулга овқат олиб, ҳибсхонага келади.
Кунлардан бир кун эри билан кўришиб, гаплашмоққа рухсат берди. Улар келишиб олгандай буғдой ҳақида бир оғиз ҳам гап очмади. Ўша кечаси яна Раимқулни сўроқ қилишди:
-   Демак, сиз шунча буғдойни то-морқада эккансиз?
-   Ҳа, экканман.
-   Яхши. Уни қандай қилиб бошоқ дан ажратдингиз?
-   От билан янчидим
-   Отингиз борми?
-   Йўқ.
-   Қаердан олдингиз?
-   Қўшнимдан.
-   Қайси қўшнингиз? Исми нима?
Раимқул жавоб қилмади.