УРУШДАН ҚАЙТМАГАН БОЛАЛАР Ҳ и к о я

Аммамни билмайсиз. Бир жаҳлини чиқарсангиз борми, шундай урушиб берадики, асти қўяверасиз. Ҳеч ким жонингизга оро кирмайди, қайтанга: "Роҳат бир нарсани билиб уришади. Бир адабини бериб қўйсин шу болаларни", дейишади.
Аммамнинг уйи ёнидан катта анҳор ўтади. Унинг томорқаси анҳор ёқасига чўзилган. Биз болаларнинг гап эшитишимизга кўпинча шу томорқа сабабчи. У киши йил бўйи томорқасидан чиқмайди. Бир йилда тўрт мартагача ҳосил олади.
Қишлоқда бошқа одам бунинг уддасидан чиқолмайди. Ёзда, биласиз, болаларнинг куни туғади. Анҳор уларнинг энг суюмли маскани. Балиқ тутишади, чўмилишади, минг турли ўйинлар ўйнашади. Ана шунақа пайтда аммамнинг томорқаси, озми-кўпми пайҳон бўлади. Бола-да. Бола дегани бир ўйинга берилса уни тийиб кўринг-чи. Йўқ, улар атайлабдан бу томорқани оралашмайди. Ўйинга қизиқиб кетиб, билиб-билмай... ўша болалар деганимнинг ичида ўзим ҳам борман.
Анҳорни бошимизга кўтариб чўмилиб ётган пайтимиз аммам бозор-ўчардан чарчаб-ҳориб келиб қолса бўладими? Ана ўшанда кўринг томошани. Агар биронта пиёзи қайрилиб, картошка палаги узилса, у кишини қарғишдан тўхтатиб бўлмасди. Уларнинг қарғишлари ҳам қизиқ. Қишлоғимизда ҳеч ким бунақа сўзларни билмайди. Эшитиб кўринг-а: "Ҳа, бўйларинг бўз тупроқда чиримагурлар; бошинг тошдан бўлгур, шоввозлар; кичкина аммаларинг ўлиб, ўрнида яйраб қолгурлар". Биз кўпинча узундан-узоқ яхши қарғишнинг бошини эшитардик, холос. Чунки аммам ҳўл хивични қўлига олдими, тамом. Орқа олдимизга қарамай қочамиз. Сиз ҳали ҳўл хивич яланғоч баданга қандай тегишини билмайсиз! Пичоқ билан тилса ҳам унчалик ачишмас.
Ана, дейлик, биттамизнинг уст-бошимиз аммамнинг қўлига тушиб қолди. Шунда нима қилиш керак? Нима қилардик, ё кун бўйи сувдан чиқмай кичкина аммамнинг жаҳлидан тушишини кутамиз, ё бўлмаса олдига бориб, бир икки ҳўл хивичдан еб, кийим бошни олиб қочамиз. Кўпинча, қўлга тушиб қолган бола биринчи йўлни танларди, чунки хўл хивич ейишга тоқати етмайди ҳеч кимнинг.
Биз болалар ҳар доим ҳам аммамнинг жонига тегавермас эдик. Қиш кунлари аммамнинг томини кураб берардик, сув ташиб келардик. Кичкина аммам эса хурсанд бўлганидан бизга туршак, майиз берарди. Ўша пайтда аммам берган туршак, майизлар шунақа мазали бўлар эдики, ҳанузгача ўшандай ширин туршак емадим.
Қиш кунларининг бирида отам билан онам меҳмонга жўнаётиб синглим ва мени аммамникига қўйиб кетишди. Кичкина аммамнинг уйи қишлоқ четидаги қабристон ёнида бўлганидан бизга жуда қўрқинчли туюлар эди. Ҳар доим биз бу ердан қўрқа-писа, овозимизни чиқармай ўтардик. Чунки қишлоғимизда мозордан чиққан жин-ажиналар ҳақида ҳар хил афсоналар юрар эди. Бир қишлоқча жойда чўзилиб ётган мозор пахса девор билан ўралган эди. Ундаги чинорлар шунчалик катта эдики, ўнта бола қулоқ ёзса зўрға қучоқлайди. Бу улкан дарахтларга учиб-қўнган қушларнинг шовқини аллақандай сирли, қўрқинчли туюларди.
Айниқса, кечалари бойўғлининг "Ҳимқ... ҳимқ...ҳимқ" деган овози қўрқинчли эди.
Ўша куни аммам бизга чой қуйиб берди, мойкулча қилган эканлар, овқатланиб чиққанимиз учун синглим емади, мен аммам хафа бўлмасинлар, деб ўзимни мажбур қилиб едим. Кейин кичкина аммам печга ўтин қалаб бўлгач, жой солди. Аммам иккаламиз четда, Хайринисо ўртада эди. Чироқ ўчгач хона қўрқинчли тус олди. Ташқаридан изғирин шамол урилиб ойналарни зириллатар, шамнинг ғира-шира ёғдуси кичкина пастқам хонани эртаклардаги сеҳрли кампирларнинг кулбасига ўхшатиб кўрсатар эди. Фақат печдаги ўтиннинг чар-чурсигина жимликни бузар, Хайринисо тобора аммамга тиқилиб борар, кўзларининг катта-катта очиб ёпишидан унинг қўрқаётгани аниқ эди. У бунақа хилват жойда ётишга ўрганмаганидан уни чиқмай ётар эди. Мен бўлсам кичкина аммам билан суҳбатлашишни истардим.
- Амма, қизларингиз қаерда? - деб сўрадим астагина.
- Э, улар, болам, ҳаммаси аммангни ташлаб кетган.
- Нега ташлаб кетган?
- Қизи тушмагур-ей, уларнинг ўзига қолса мени ташлаб кетармиди. Уларни уруш олиб кетган.
- Қизлар ҳам урушга борадими?
- Борган, қизим жоним, борган, улар бормаса отаси борган, отаси ўзи ёлғиз кетармиди, ўғил-қизларини ҳам олиб кетган-да, айланайлар. Уларни қолдириб кетиш насиб қилмади. Хаҳ отгинаси ўчсин урушни, болам. Шу уруш бўлмаганда мен ҳам уйим тўлиб, бағрим бутун ўтирармидим?
- Кичкина аммам ёстиқдан бошини кўтариб гапирар экан, кўзларидан оққан ёш томчилари шам шуъласида ярқ этиб бир кўринарди-да, кейин ёстиққа томиб уни ҳўл қиларди.
Мен кичкина аммамнинг гапларини бутун вужудим қулоққа айланиб тинглар эканман, қўрқиш ҳам эсимдан чиқиб кетди. Кўзимга ёш тиқилиб келади, қандай қилсам аммамга ёрдам беришни ўйлаб миям ғовлайди. Бизнинг ўй, ташвишимиздан бехабар синглим аллақачон ухлаб қолган эди.
- Аммажон, хафа бўлманг, эртага отамга айтаман, сизни бизларникига олиб кетади. Борасизми? Ҳечам ёлғиз қолмайсиз.
- Вой, қизалоғим-ей, кошки ҳамма сендай меҳрибон бўлса? Шу қишлоқнинг ҳаммасиям менинг томирларим, жигарларим, сенинг отанг жондай опамнинг ўғли. Опам раҳматли терламадан ёш ўлди. У замонлар бу касалнинг давоси йўқ эди. Энди бўлса бу касалнинг номи ҳам ўчиб кетди. Ўлсам шулар кўмади-да, чироғим. Менга у ҳовли ҳам, буниси ҳам барибир. Ота-боболаримиздан қолган ер. Ишқилиб охирги нафасимгача бировга оғирлигим тушмаса бўлгани.
- Қорача, қотма аммам ҳозирнинг ўзида ўлиб қоладигандай қўрқиб кетдим.
Кичкина аммамнинг сўнгги гаплари қулоғимга кирмай қолди. Бултур ўлган бувимни эслаб кетдим. Бувим тўрт ой касал бўлиб ётиб, ўлди. Ўша куни қанча қучоқлаб йиғласам ҳам, ҳеч нарса демади, кўзларини очмади. Юзлари муздай совиб қолган эди. Сўнг одамлар мана шу кичкина аммамнинг уйи ёнидаги қабристонга кўмиб келишди. Бизларни юборишмади. Эркаклар олиб кетди. Қиз болалар борса ёмон бўлади, дейишади. Эртасига опам, холамлар мурсак чопонларини ки-йиб, белини боғлаб мозор бошига боришди, мени ҳам олиб боришди. Уюлган дўнг тупроқ устига нарвон қўйилган экан. Холамлар чироқ ёқишди. Онам тупроққа бошини қўйиб йиғлади, менам "бувижоним-ей, оппоқ бувижоним", деб бор овозим билан йиғладим. Яна ичимда, шундай қилиб бекорга йиғлаб ўтиргунча тупроқни очиб бувимни қутқариб олиб кетсак бўлмасмикан, деб ўйлагандим...
- Қизим, ухлаб қолдингми?
- Йўқ, эшитяпман.
Боя ўйлаб ётган гапларимни сўрай олмадим. Чунки аммам энди тамоман бош-қа гапларни айтаётган эди.
- Қариганингдан сўнг, шу экан-да, ўтган-кетгандан гапирасан, ўша ўтмиш билан ўзингни овутасан. Бу кўзлар нималарни кўрмади, қизим? Бу бошдан нималар ўтмади. Бу қўллар не-не ишларни бажармади?
Мен ўша куни аммамнинг кўп сўзларини, айниқса, "қизларим ҳам, ўғилларим ҳам отаси билан жангга кетган эди, қайтиб келишмади..." деган сўзларининг маъносини эртага онамдан сўрашни ўйлаб-ўйлаб охири ухлаб қолибман.